Net zoals het onderwijs voortdurend evolueert met het oog op de toekomst, is ook het beroep van leraar aan veranderingen onderhevig. Het lerarentekort blijft groot en jonge professionals – de toekomstige leraren – kijken anders aan tegen werk en carrière. Als gevolg hiervan ontstaat een anders soort leraarschap, waarbij het leraar zijn gecombineerd wordt met een baan in het bedrijfsleven, de overheid of als zelfstandige. Dit hybride leraarschap biedt vele voordelen en kan een belangrijke rol gaan spelen in de toekomst van het onderwijs.

Uitdagingen in het onderwijs

Een van de grootste uitdagingen waar het onderwijs momenteel voor staat, is het lerarentekort, vertelt Kees van der Velden, initiatiefnemer van expertisecentrum Hybride Docent. “Als het op deze voet doorgaat, zal er in 2025 sprake zijn van een tekort van 10.000 fte in het primaire onderwijs en 1200 fte in het voortgezet onderwijs.” Hij legt uit dat dit voor een belangrijk deel komt door de aantrekkelijkheid van het beroep, waarbij met name het beeld van het salaris en de ontwikkelmogelijkheden een grote rol spelen. “Wanneer iemand met 17 jaar beslist om leraar te worden en dit met 21 jaar ook daadwerkelijk is, is het niet een aantrekkelijk perspectief om hetzelfde werk vijftig jaar lang te doen.” Steeds minder vaak kiezen professionals voor een baan voor het leven. De mogelijkheid tot ontwikkeling is dus erg belangrijk voor het behouden van personeel.

Deeltijd lesgeven

Van der Velden betoogt dat het hybride leraarschap een oplossing biedt voor zowel het tekort aan leraren als de vraag om een beter carrièreperspectief. Veel scholen kampen volgens hem elk jaar met een tekort aan leraren voor kleine vakken, zoals informatica, voor twee dagen in de week. Deze vacature is moeilijk te vullen met een fulltime leraar, maar zou ideaal zijn voor iemand die ook op een andere manier professioneel actief is. Daarnaast zorgt het concept, waarbij iemand deeltijd in het onderwijs en het bedrijfsleven werkt, ervoor dat de nieuwste kennis vanuit het bedrijfsleven de scholen bereikt. Hybride leraren vormen de verbinding naar buiten toe. Als de wereld snel verandert, merken zij dat direct. Als gevolg hiervan kunnen onderwijsinstellingen zich blijven vernieuwen en is de overgang tussen onderwijs en de arbeidsmarkt zo soepel mogelijk voor leerlingen.

Het combineren van lesgeven met een andere baan bestaat al langer, aldus Van der Velden, maar er is pas recent een naam voor. “Momenteel gaat het om zo’n 54.000 mensen die hybride leraar zijn.” Een van die mensen is Dirk van Vuuren. Hij heeft een eigen adviesbureau in energiemarkten en -systemen en is recent begonnen met lesgeven in deze onderwerpen op een school op mbo-4-niveau. Hij geeft één dag in de week les, volgt zelf één dag in de week les om bevoegd te worden en werkt drie dagen voor zijn eigen bureau. “Deze periode is best pittig. Niet alleen is de opleiding gecomprimeerd, waardoor die korter en intensiever is, ook is het lesgeven nieuw. Daar komen de lesvoorbereidingen nog bij.” Toch vindt Van Vuuren het lesgeven erg leuk en hoopt hij, nadat hij zijn opleiding volbracht heeft, twee dagen in de week les te gaan geven.

Loopbaanverrijking

Van Vuuren is per toeval in het hybride leraarschap terechtgekomen. Hij had altijd al interesse in het onderwijs en toen hij hoorde van de mogelijkheid sprak dat hem direct aan. Bij zijn vorige werkzaamheden had hij veelal het begeleiden van de stagiaires en studenten op zich genomen en heeft hij veel presentaties en trainingen gegeven. Deze kennis en kunde kan hij goed toepassen in de klas, al is het lesgeven aan een andere doelgroep best wennen. Hij ziet het lesgeven naast zijn andere baan dan ook als een mogelijkheid tot zelfontplooiing en vond het een leuke uitdaging om zich te ontwikkelen in een nieuw vakgebied. “Met de pedagogiek en didactiek die ik in het onderwijs leer, zal ik nog mensgerichter kunnen werken dan voorheen.”

Het is vaak de loopbaanverrijking die deze vorm van leraar zijn biedt waardoor mensen kiezen voor de combinatie van lesgeven en een baan, legt Van der Velden uit. “Veel mensen willen meerdere dingen proberen in hun carrière. Daarnaast willen zij zich veelal in hun vak ontwikkelen en zoeken zij afwisseling in hun baan. Door het leraarschap te combineren met het bedrijfsleven kunnen zij deze aspecten bereiken.” Dit zorgt ervoor dat deze mensen met nieuwe energie aan het werk gaan en beter in hun vel zitten.

Menselijk kapitaal

Voor bedrijven heeft het hybride leraarschap ook voordelen, stelt Van der Velden. Veel bedrijven worstelen met de vraag ‘welk perspectief bieden we onze mensen’? Werknemers kunnen veelal niet onbeperkt verticaal groeien, maar willen zich toch blijven ontwikkelen. Door deels in een ander vakgebied te werken kunnen zij toch blijven groeien.

Hierdoor wordt de duurzame inzetbaarheid verhoogd. Daarnaast zijn de leerlingen de toekomstige generatie klanten en werknemers. Voor bedrijven is het interessant om te zien hoe zij denken en wat zij belangrijk vinden. Tot slot biedt het de mogelijkheid tot kennisbehoud. Wanneer bedrijven te maken krijgen met vertrekkende werknemers (al dan niet gedwongen), nemen die werknemers hun kennis mee, in het ergste geval naar de concurrent. Door mensen de mogelijkheid te geven parttime in het onderwijs te werken, kunnen zij (deels) hun functie behouden en blijft de kennis in huis.

Andersom is het voor bedrijven ook waardevol om leraren in dienst te nemen en een parttime baan aan te bieden, aldus Van der Velden. “Dit zijn mensen die gewend zijn om verantwoordelijkheid te nemen, diverse groepen aan te sturen en verschillende individuen kennis bij te brengen.” Voor bedrijven wordt het ‘blijven leren’ volgens hem steeds belangrijker.

De juiste mix

Om het hybride leraarschap tot een succes te maken, moet er een mix zijn van fulltime en parttime leraren, benadrukt Van der Velden. Fulltime leraren blijven een belangrijk onderdeel van het onderwijs, nu en in de toekomst. Zij zijn diegene die de school en de leerlingen het beste kennen en weten wat er speelt, en zullen dus vaker de mentoren zijn. Daarnaast kunnen zij hybride leraren bijstaan in hun proces van het leraar worden. Dit beaamt Van Vuuren, die zelf erg veel baat heeft bij de ondersteuning die hij krijgt op zijn school. “Het lesgeven en de omgeving van de school zijn nieuw en in de beginperiode erg intensief. Daarom is het heel erg fijn om een soort buddy te hebben om mee te praten.”

Van der Velden is van mening dat meer scholen en bedrijven het hybride leraarschap zouden moeten benutten. Veel leraren vervullen al een dubbelfunctie en er wordt volgens hem nog te weinig gekeken naar de mensen die reeds in dienst zijn. “Een op de acht leraren doet er iets anders naast, en dat weten veel werkgevers niet. Hoe kunnen die mensen beter ingezet en benut worden?” Daarnaast zou bij het ontstaan van een vacature altijd goed gekeken moeten worden of deze ingevuld moet worden door iemand die fulltime werkt, of dat er juist meerwaarde schuilt in het aannemen van iemand die ook een andere baan heeft. Zo geeft premier Rutte bijvoorbeeld ook één ochtend in de week maatschappijleer op een vmbo-school in Den Haag. De toekomst van het onderwijs is dus ook bewuster nadenken over personeelsbeleid en de inzet van de juiste kennis, en niet alleen om het vullen van het rooster.

Het aantal mensen met twee banen groeit: van 5,4% in 2003 naar 7,5% in 2014. Docenten die dit doen, noemen we hybride docenten.

Bron: NEA 2014 – 2015