Schadelijke stoffen in verpakkingen: de mythe voorbij

De laatste jaren worden twee stoffen – afgekort als MOSH en MOAH – beschouwd als mogelijk gevaarlijk voor de gezondheid. Deze koolwaterstoffen uit minerale oliën komen voor in verschillende producten, waaronder in gerecyclede kartonnen verpakkingen van voedingsmiddelen doordat daarin resten van drukinkt voorkomen. Volgens in 2015 verschenen onderzoek van voedselwaakhond Foodwatch zouden MOSH en MOAH schadelijk kunnen zijn. Hans de Ligt, directeur van Brohl Wellpappe Nederland B.V., fabrikant van golfkartonnen verpakkingsproducten, legt uit: “Er bestaat veel onduidelijkheid over dit onderwerp, en de oplossing zal uiteindelijk gevonden moeten worden in duidelijke wet- en regelgeving.”

Wat zijn MOSH en MOAH precies?

“De afkortingen MOSH en MOAH staan voor Mineral Oil Saturated Hydrocarbon en Mineral Oil Aromatic Hydrocarbon en ontstaan tijdens het bewerken van ruwe olie. Die wordt gebruikt in industriële inkt, veelal voor het drukken van kranten – die weer gerecycled worden tot karton. Hoe schadelijk deze olieresten precies zijn voor de gezondheid is nog onbekend. Minerale koolwaterstoffen komen overal in de voedselketen voor. De European Food Safety Authority somt een groot aantal bronnen op waaruit MOSH en MOAH in voedsel kunnen komen: het zit van nature in het milieu, in vetvervangers en levensmiddelen, het komt voor in pesticide, in voedseladditieven, kan van omgevingsverontreiniging komen of van contactmateriaal (waaronder jute- en kunststofzakken, drukinkten, verpakkingskarton en blik). Uit deze lijst blijkt dat verpakkingskarton slechts één van bronnen is van mogelijke MOSH-en MOAH-verontreiniging in voeding. Zelfs het zogenoemde virgin paper (nieuw gemaakt papier) is niet vrij van MOSH, omdat het in fytosterol zit dat op zijn beurt in vers papierpulp voorkomt.”

Hoe komen de schadelijke stoffen via verpakking in ons voedsel terecht?

“Of en hoeveel MOSH en MOAH in het voedingsmiddel migreren, is afhankelijk van verschillende factoren: hoeveel ervan nature in het levensmiddel aanwezig is, hoe een levensmiddel opgeslagen wordt en hoe lang de contacttijd tussen verpakking en product is. Voor diepvriesproducten bestaat geen gevaar; hetzelfde geldt voor een hele korte contacttijd. MOSH en MOAH kunnen op verschillende manieren in het menselijk lichaam komen, waaronder via voeding – wanneer een voedingsmiddel langere tijd in contact komt met gerecyclede kartonnen verpakkingen. Waar echter nog weinig naar gekeken wordt, is de rol van cosmetica in het opnemen van MOSH en MOAH – via de huid. Cosmetica bevat tot 15.000 keer zoveel MOSH (en in mindere mate MOAH) als een gemiddeld verpakkingsproduct. Denk daarbij aan lippenbalsems en crèmes.”

Wat zijn precies de risico’s?

“Er verschijnen steeds nieuwe onderzoeken over MOSH en MOAH en de mogelijke risico’s. Het laatste onderzoek wijst met de beschuldigende vinger naar de verpakkingsindustrie; mijns inziens niet terecht. De hoeveelheid MOSH/MOAH in verpakkingen is dermate gering dat het vaak niet eens gemeten kan worden via reguliere meetmethodes. Daarbij weten we nog weinig over de risico’s van MOSH en MOAH op het menselijk lichaam. Sommige organisaties stellen dat de koolwaterstoffen tot kanker kunnen leiden. Er is echter nog niets bewezen. Er is simpelweg te weinig toxicologische data. Verder is de chemische analyse van MOSH en MOAH erg complex en hanteren diverse laboratoria verschillende methodieken, die tot gevolg hebben dat de uitkomsten onderling afwijkend kunnen zijn. Daarnaast kunnen onderzoeksresultaten vertroebeld raken door andere aanwezige stoffen.”

Wat kan de consument zelf doen in deze kwestie?

“De consument heeft mogelijkheden en macht om zelf iets te doen. Het niet kopen van bepaalde producten bijvoorbeeld, kan een signaal afgeven. In het algemeen is het daarom goed dat er onderzoek wordt gedaan. De consument moet alert blijven en de discussie in perspectief zien. Nu wordt iets dat nog niet bewezen is, behoorlijk opgeklopt. Een verpakking kán verontreinigd zijn, maar er zijn veel meer factoren van invloed. Landbouwvoertuigen stoten schadelijke producten uit en besmetten, heftrucks die op diesel rijden. In de hele keten van productie, verpakking en vervoer van goederen zijn risicofactoren aanwezig. Foodwatch heeft iets losgemaakt; dat is zeker wat waard. Je merkt dat sommige supermarkten er inmiddels ook mee bezig zijn, bijvoorbeeld door voor te schrijven hoeveel milligram MOSH/ MOAH er in de voedingsverpakking mag zitten. Andere supermarkten doen hier nog weinig aan. Bedrijfsmatig denk ik wel: het moet geen symptoombestrijding worden; er moet structureel naar de hele keten gekeken worden.”

Hoe ziet u MOSH/MOAH in de duurzaamheidsdiscussie?

“Het onderwerp heeft altijd meerdere kanten, die je allemaal moet belichten. Bijvoorbeeld: je kunt verpakkingen uit nieuw papier maken, aangezien MOSH/ MOAH hoofdzakelijk in gerecycled materiaal voorkomt. Groot nadeel daarvan is dat het vele malen duurder is en minder duurzaam. Als iedereen zou overstappen naar virgin papier is daar bovendien veel te weinig van. Gerecycled materiaal is dus onontbeerlijk. Daarnaast, hoe langer een voedingsmiddel in een kartonnen verpakking zit, hoe groter de kans dat potentieel schadelijke stoffen in het voedsel terecht komen. Maar dat betekent niet dat consumenten voedingsmiddelen eerder moeten gaan weggooien! We zijn juist bezig de houdbaarheidsdatum (THT) op te schuiven om voedselverspilling tegen te gaan.”

Wat kan een oplossing zijn?

“Volgens mij zijn de volgende drie stappen van belang: 1) de producent moet voor een zo schoon mogelijk product zorgen, 2) een barrière kan het levensmiddel beschermen en 3) de overheid moet zorgen voor snelle en eenduidige wet- en regelgeving. Al jaren wordt druk uitgeoefend op de kranten- en tijdschriftenbranche om over te stappen naar mineraalolievrije inkten, zoals inkt op waterbasis. De weerstand is echter hoog. Alleen onder druk van de wetgever kunnen er stappen gezet worden. Maar zelfs dan duurt het nog jaren voordat de laatste sporen van inkt op minerale oliebasis uit de recyclingketen zijn verdwenen. Daarom is het simpelste middel een barrièremateriaal in de kartonnen verpakking te plaatsen. Het levensmiddel kan middels folie beschermd worden of een verpakking zelf kan voorzien zijn van een barrière. Maar elke barrière kost natuurlijk extra, zorgt voor meer afval en is belastend voor het milieu. Onderaan de streep is het alleen mogelijk iets structureel te veranderen door overheids- of EU-maatregelen.”

Hoe ga je als fabrikant om met MOSH/ MOAH?

“Ieder bedrijf moet volgens mij zoveel mogelijk openheid en eerlijkheid bieden. Wij proberen alle relevantie informatie te delen, zowel met klant als met publiek en collega’s. Enerzijds proberen we kennisdeling over het onderwerp te stimuleren; anderzijds willen we openheid over onze producten en ons bedrijf geven. We proberen dat zo goed en zo netjes mogelijk te doen. Brohl Wellpappe bestaat komend jaar al 240 jaar en we voelen ook echt die verantwoordelijkheid.”

Moet de keten dit integraal oppakken?

“De industrie werkt al jaren zelfstandig aan restricties om haar verpakkingsproducten zo schoon mogelijk te produceren. Sowieso verplicht elke GMP-gecertificeerde (Good Manufacturing Practices) fabrikant zich ertoe zo consumentvriendelijk, schoon en ethisch mogelijk te produceren. In alle Europese landen zijn er in de golfkartonindustrie verenigingen die lobbyen voor meer transparantie. Onze branche houdt contact via de politiek om over dit soort zaken te spreken. Er zijn dus initiatieven om samenwerking te stimuleren. Zoals ik al aangaf: het probleem definitief oplossen zal via overheidswegen moeten gebeuren. We zijn als verpakkende industrie moreel gebonden om zo veel mogelijk met gerecycled materiaal te werken, dus wij willen en kunnen ook niet anders. Dus moet de stroom van onze gerecyclede grondstoffen schoner worden.”