Een telefoonabonnement op een onbekend nummer, een factuur van producten die niet zijn aangeschaft of zelfs een nieuw huurcontract op naam van iemand die al in geen twintig jaar is verhuisd. Identiteitsfraude kan ernstige vormen aannemen en heeft een enorme impact op slachtoffers.
Met simpelweg een kopie van een identiteitsdocument (ID) kunnen persoonlijke gegevens worden misbruikt en een identiteit worden gestolen. Blijf daarom vooral logisch nadenken, bepleit Helen van der Sluys, coördinator van het Centraal Meldpunt Identiteitsfraude en -fouten (CMI). Een kwaadwillende hoeft maar een keer social media af te speuren op hashtag ‘rijbewijs’ en een kleine goudmijn aan potentieel slachtoffers van identiteitsfraude rolt zich uit.
Het is een typerend voorbeeld van de onbezorgdheid die vaak ten grondslag ligt aan deze vorm van fraude: jongeren die net hun rijbewijs hebben gehaald, plaatsen trots een foto van hun gloednieuwe pasje op social media, zonder daarbij persoonlijke gegevens als het burgerservicenummer (BSN) of de handtekening af te schermen. Ze zien de gevaren er niet van in, terwijl een foto van een rijbewijs of ander identiteitsdocument al voldoende kan zijn voor identiteitsdiefstal met verstrekkende gevolgen.
Flinke rekeningen
Het bewustzijn moet daarom vergroot worden, vindt Van der Sluys. Vanuit het CMI, dat slachtoffers van identiteitsfraude ondersteunt, ziet ze veel gevallen van fraude voorbijkomen. Met gestolen identiteitsgegevens kunnen onder meer bestellingen worden gedaan, rekeningen worden geopend of zelfs huurcontracten worden afgesloten.
Het misbruik kan vervolgens zelfs nog verder gaan, wanneer de fraudeur bijvoorbeeld een wietplantage opzet in het gehuurde huis. “Zie maar eens te bewijzen dat jij niet de schuldige bent geweest, wanneer de deurwaarders en politie daar na drie maanden onbetaalde huur aan de deur staan.”
Van der Sluys snijdt hiermee een belangrijk punt aan: bij identiteitsfraude is namelijk sprake van omgekeerde bewijslast. Het slachtoffer van de fraudeur moet bij de aanklager bewijzen dat hij of zij niet degene is geweest die de misdaad heeft gepleegd. Dat kan nog behoorlijk lastig zijn als afspraken zijn gemaakt en contracten zijn afgesloten met kopieën van officiële identiteitsdocumenten.
Laat logica spreken
Geef daarom nooit zomaar je identiteitsbewijs of een kopie daarvoor af, drukt Van der Sluys mensen op het hart. “Denk logisch na bij alles wat je doet. Vraagt een online verkoper van een tweedehands camera bijvoorbeeld om een kopie van het identiteitsbewijs, bedenk dan altijd waarvoor hij of zij dit nodig kan hebben.” Is er geen aantoonbare reden waarom persoonsgegevens moeten worden opgestuurd, kan het zijn dat er een luchtje aan de zaak zit, stelt ze.
De goedgelovigheid moet eruit. Zo ging er onlangs nog een phishingmail (online oplichting) rond waarin mensen werd gevraagd om hun persoonsgegevens voor het verlengen van hun DigiD. Deze zou binnen afzienbare tijd verlopen zijn. “Zulke dingen worden nooit per mail gevraagd, maar toch waren er veel mensen die hierin trapten.” Wanneer het toch voorkomt dat (een kopie van) het identiteitsbewijs moet worden afgegeven, bijvoorbeeld bij het huren van een auto, is het verstandig om alleen het broodnodige zichtbaar te laten.
In de meeste gevallen kunnen het BSN en documentnummer worden doorgekrast. Ook wordt aangeraden om groot het woord ‘kopie’ over de afdruk te schrijven, met daarbij de datum en de reden van afgifte.
Lees ook: Beveiliging persoonsgegevens van levensbelang
Aandachtige check
Voordat het kwaad is geschied, kunnen ook gemeenten een belangrijke rol spelen om verder misbruik van persoonsgegevens te voorkomen. Dit stelt John de Ruiter van de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB).
Van alle processen waarbij persoonsgegevens op het gemeentehuis worden gewijzigd of opgevraagd, is identiteitsvaststelling namelijk de eerste stap, vertelt hij. Dat betekent dat de betreffende baliemedewerker, wanneer hij of zij een identiteitsdocument aanneemt, altijd goed bestudeert of de persoon die aan de balie staat ook daadwerkelijk is wie hij of zij zegt dat hij of zij is. Daarnaast wordt gekeken of hij of zij zich legitimeert met een document dat wel echt is.
Soms roepen bepaalde situaties al gelijk een onderbuikgevoel op bij een medewerker, vertelt De Ruiter. “Dat ontstaat door afwijkend of zenuwachtig gedrag, of bijvoorbeeld wanneer een rijbewijs al voor de derde keer in het jaar wordt vervangen.”
Op zo’n moment moet al direct alert worden gehandeld door middel van het zogeheten profiling. Hierbij worden ter controle aanvullende vragen gesteld aan de persoon die aan de balie staat. Er wordt niet naar de standaard zaken gevraagd, zoals de geboortedatum of -plaats, maar de vragen worden net iets anders gesteld.
Zo wordt gevraagd hoe oud iemand is, zodat personen die niet met hun eigen document aan de balie staan, waarschijnlijk even moeten rekenen om ‘hun’ leeftijd te kunnen noemen. Een geboortedatum kan uit het hoofd geleerd worden.
Begrip voor maatregelen
Bij twijfel wordt direct contact gezocht met de juiste ketenpartner voor advies. De partijen die deel uitmaken van de identiteitsketen zijn de politie, Koninklijke Marechaussee, de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), de Dienst Wegverkeer (RDW) en het Openbaar Ministerie. De samenwerking in deze keten is in de afgelopen jaren sterk verbeterd, vindt De Ruiter. “Er vindt wekelijks overleg plaats en de bereidwilligheid om gebruik te maken van de expertise van elke afzonderlijke organisatie is gegroeid.”
Hij constateert ook dat het bewustzijn onder burgers is gegroeid, maar identiteitsfraude is wel een onderwerp dat altijd aandacht zal blijven vragen. Begrip is daarom belangrijk. “Identiteitsvaststelling aan de balie zal soms wat langer gaan duren, maar het is voor ieders veiligheid beter dat het goed gebeurt.”
Toch is dat begrip er nog niet bij iedereen. De Ruiter signaleert nog steeds onvrede onder burgers wanneer zij hun identiteitsdocument na kwijtraken niet meer kunnen terugkrijgen. Als een gevonden document namelijk wordt teruggebracht bij de gemeente, kan hij in de tussentijd zijn gekopieerd.
Omwille van de veiligheid van de eigenaar, wordt een identiteitsbewijs dus niet meer teruggegeven. Er moet een nieuwe ID worden aangevraagd waarop een nieuw documentnummer en liefst ook een nieuwe pasfoto staan. Tot slot sluit De Ruiter zich aan bij wat Van der Sluys al betoogde: wees voorzichtig. Denk niet: het loopt wel los.
Het is dus ook verstandig om direct melding te maken van een verloren paspoort bij de gemeente, of aangifte te doen bij de politie wanneer een document gestolen is. “Ook als het document over een half jaar afloopt en die vakantie naar Amerika toch pas over driekwart jaar is.” In de tussentijd kan je identiteit al gestolen zijn zonder dat je het doorhebt.
